Έναν από τους στυλοβάτες της ψυχικής μας υγείας αποτελεί η Αυτοεκτίμηση.
Σύμφωνα με τον Coopersmith(1967), η αυτοεκτίμηση ορίζεται ως «ο βαθμός στον οποίο το άτομο θεωρεί ότι είναι σημαντικό, ικανό, επιτυχημένο και άξιο. Με λίγα λόγια, η αυτοεκτίμηση είναι μία προσωπική κρίση της αξίας του ατόμου, η οποία εκφράζεται μέσα από τη στάση του απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό». Είναι σημαντικό να μπορεί να αποδώσει κάποιος στον εαυτό του την δέουσα αξία, έχοντας επίγνωση των ψυχικών και σωματικών του χαρακτηριστικών, αναγνωρίζοντας τις ικανότητες, αγκαλιάζοντας παράλληλα, χωρίς ντροπή, τις αδυναμίες, οι οποίες αποτελούν κομμάτι του εαυτού.
Αυτό όμως που παρατηρείται συχνά είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια «αλλαγής» προς έναν ιδανικό εαυτό, ο οποίος τις περισσότερες φορές διαμορφώνεται μέσα από την εικόνα που έχουν οι «σημαντικοί άλλοι» για εμάς, κι έτσι όταν δεν γινόμαστε αυτό που οφείλουμε σύμφωνα με την άποψη των άλλων, έρχεται η απογοήτευση και το αίσθημα της αποτυχίας. Η καθολική αποδοχή του εαυτού με τις αδυναμίες και τις ικανότητες που τον διακρίνουν, μπορεί να μας απαλλάξει από αυτή την εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτό που είμαι (πραγματικό εγώ) και σε αυτό που θα έπρεπε να είμαι (ιδεώδες εγώ). Επομένως όταν δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης, δεν υπάρχει και συνείδηση του υποτιθέμενου ελλείμματος.
Λαμβάνοντας υπόψη τον σημαντικό ρόλο της αυτοεκτίμησης ως συστατικό της συναισθηματικής ανάπτυξης και ευημερίας, θα ήταν γόνιμο να εξετάσουμε τους τρόπους ενίσχυσής της από την παιδική και εφηβική ηλικία. Πιο αναλυτικά, η αυτοεκτίμηση θεωρείται το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η προσωπικότητα, η συμπεριφορά και η ικανότητα λήψης αποφάσεων. Η υγιής αυτοεκτίμηση ενδυναμώνει τα παιδιά και τους εφήβους ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, αποκτώντας μεγαλύτερη ανοχή στη ματαίωση και αναλαμβάνοντας πιο εύκολα ευθύνες, να επαινούν τον εαυτό τους για όσα καταφέρνουν και να δημιουργούν πιο θετικές σχέσεις με τους συνομήλικούς τους. Αντίθετα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα, όπως το έντονο άγχος, η αυτό- αμφισβήτηση και η απροθυμία, με αποτέλεσμα να υιοθετείται μια αρνητική και διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό, έχοντας αντίκτυπο στις διαπροσωπικές σχέσεις, την ακαδημαϊκή επίδοση και γενικότερα την ψυχική υγεία και λειτουργικότητα του ατόμου.
Ως γονείς, φροντιστές και εκπαιδευτικοί έχουμε να παίξουμε σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης σε παιδιά και εφήβους. Πιο συγκεκριμένα θα ήταν χρήσιμο για αρχή να διαμορφωθεί ένα κλίμα ανοιχτής επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιών-εφήβων. Η αποτελεσματική επικοινωνία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης. Ως γονείς δημιουργήστε ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά σας θα αισθάνονται ασφάλεια ώστε να μοιραστούν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Ακούστε ενεργά τις ανησυχίες τους, δείξτε ενσυναίσθηση και επικυρώστε τα συναισθήματά τους, χωρίς κριτική. Η ενθάρρυνση του ανοιχτού και ειλικρινούς διαλόγου καλλιεργεί την εμπιστοσύνη και βοηθά τα νεαρά άτομα να αναπτύξουν μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού τους.
Συνεχίζοντας, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες που θέτουν συχνά οι γονείς, υπονομεύουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών τους, τα οποία αναλαμβάνουν την ευθύνη να εκπληρώσουν στόχους, οι οποίοι πολλές φορές δεν είναι δικοί τους, έχοντας το αίσθημα της ανεπάρκειας. Έτσι, να τα ενθαρρύνετε να θέτουν εφικτούς στόχους και να γιορτάζουν τις επιτυχίες τους, όσο μικρές κι αν είναι. Αναγνωρίζοντας τις προσπάθειές τους, ενισχύετε την ιδέα ότι η αξία τους δεν συνδέεται αποκλειστικά με τα επιτεύγματά τους.
Επαινέστε την προσπάθεια και την πρόοδο, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα με ενθαρρυντικές δηλώσεις όπως «Είμαι υπερήφανος για την βελτίωσή σου» , «Μπράβο σου, δούλεψες σκληρά γι αυτό το έργο», που ενισχύουν την ιδέα ότι οι πράξεις και η αφοσίωσή τους έχουν μεγαλύτερη σημασία από το έμφυτο ταλέντο τους. Προωθήστε παράλληλα μια νοοτροπία ανάπτυξης, διδάσκοντας στα παιδιά σας ότι οι επιτυχίες αλλά και οι αποτυχίες είναι πολύτιμες μαθησιακές εμπειρίες. Η νοοτροπία ανάπτυξης ενθαρρύνει τους εφήβους και τα παιδιά να βλέπουν τις προκλήσεις σαν ευκαιρίες για ανάπτυξη και όχι ως αντανάκλαση της ανεπάρκειά τους. Τονίστε τη σημασία της επιμονής, της προσπάθειας και της ανθεκτικότητας απέναντι στις αντιξοότητες.
Κάθε παιδί είναι μοναδικό και ως γονείς οφείλουμε να αγκαλιάσουμε την ατομικότητά τους και να τα βοηθήσουμε να εξερευνήσουν τα πάθη, τις δυνάμεις και τα ενδιαφέροντά τους, κάτι το οποίο δεν θα ενισχύσει μόνο την αυτοεκτίμηση των παιδιών, αλλά και μια ισχυρή αίσθηση ταυτότητας και σκοπού. Αντίθετα, η σύγκριση με αδέλφια ή συνομήλικους συντείνει στην εγκατάλειψη της προσπάθειας και οδηγεί σε αισθήματα κατωτερότητας.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την καλλιέργεια αυτοεκτίμησης είναι η ανάγκη για άνευ όρων αποδοχή και αγάπη. Να ξέρει το παιδί δηλαδή ότι το εκτιμούν γι αυτό που πραγματικά είναι και όχι για τα επιτεύγματά του. Συνεπώς αντιλαμβάνονται και διαφορετικά την έννοια του λάθους, όχι ως έναν ανασταλτικό παράγοντα για την συνέχιση της προσπάθειας, αλλά ως μια διαδικασία μάθησης. Η ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας καλλιεργεί την αίσθηση της αυτοεκτίμησης. Αφήστε τα παιδιά σας να μάθουν από τα λάθη τους, να στέκεστε δίπλα σε κάθε βήμα τους με καθοδήγηση και όχι υπαγόρευση.
Η αυτοεκτίμηση διδάσκεται! Είναι στο χέρι σας λοιπόν να γίνετε το θετικό πρότυπο! Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τους ενήλικες που υπάρχουν στη ζωή τους. Είναι σημαντικό τα παιδιά να αντιληφθούν πως οι ίδιοι οι γονείς και η οικογένεια που έχουν δημιουργήσει διαθέτει αυτοεκτίμηση. Δείξτε λοιπόν αυτοπεποίθηση, αυτοσυμπόνια και υγιή αυτοεκτίμηση μέσα από τις πράξεις και τα λόγια σας.
Παράλληλα, εκτός του οικογενειακού πλαισίου και η επιρροή των συνομήλικων μπορεί να βλάψει την αυτοεκτίμηση ενός παιδιού-εφήβου. Μπορείτε να τα ενθαρρύνετε να αναζητούν υποστήριξη από έμπιστους ενήλικες και φίλους, όταν έρχονται αντιμέτωπα με αρνητικές αλληλεπιδράσεις και εκφοβισμούς. Ανοίξτε συζητήσεις γι αυτά τα ζητήματα και παρέχετε καθοδήγηση για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας.
Επίσης, η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής συμβάλει στη θετική εικόνα του εαυτού και σε μια ισχυρότερη αίσθηση αυτοεκτίμησης.
Εάν ωστόσο παρατηρηθούν σημάδια χαμηλής αυτοεκτίμησης που οδηγούν σε πιο σοβαρά συναισθηματικά ή συμπεριφορικά προβλήματα (ακραία απόσυρση, κατάθλιψη ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά), μη διστάσετε να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Οι θεραπευτές και οι σύμβουλοι μπορούν να παρέχουν πολύτιμη υποστήριξη και καθοδήγηση για να βοηθήσουν αφενός τα παιδιά και τους εφήβους να ξεπεράσουν τις προκλήσεις και αφετέρου τους γονείς για καλύτερη διαχείριση συμπεριφορών με κοινό στόχο την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης.
Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης σε παιδιά και εφήβους είναι μια θεμελιώδης πτυχή για να τους βοηθήσουμε να εξελιχθούν σε ενήλικες με αυτοπεποίθηση και ψυχική ανθεκτικότητα. Παρέχοντας αγάπη άνευ όρων, θετική ενίσχυση και ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη, μπορούμε να βοηθήσουμε τους νέους να ευδοκιμήσουν και να γίνουν καλά προσαρμοσμένα άτομα που πιστεύουν στις ικανότητες και τις δυνατότητές τους.
Να θυμάστε ότι η αυτοεκτίμηση είναι ένα ταξίδι ζωής και η συνεπής υποστήριξη και θετική επιρροή σας μπορούν να κάνουν σημαντική διαφορά στη ζωή των παιδιών και των εφήβων που φροντίζετε!
Χαλούλου Σοφία
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος